به گزارش خبر نگار خبرگزاری حوزه،نشست علمی نقد و بررسی کتاب «سیمای صالحان» امروز در مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه های علمیه برگزار شد.

در ابتدای این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری رئیس موسسه کتابشناسی شیعه گفت: اگر ده حوزه بزرگ و مهم در طول تاریخ تشیع، داشته باشیم بلاشک یکی از این حوزه ها، حوزه علمیه اصفهان است.

وی افزود: حوزه علمیه قدیم(دوران شیخ صدوق) و جدید قم، حوزه ری، بغداد، جبل عامل، اصفهان، نجف اشرف و کربلا مهمترین حوزه های علمیه تاریخ تشیع هستند.

رئیس موسسه کتابشناسی شیعه بیان کرد: تاریخ حوزه های علمیه به هیچ عنوان به خوبی تشریح نشده است. مراکز علمی در سراسر جهان به خوبی توسط محققان کشورهایشان معرفی شده اند ولی مدارس علمیه شیعه به خوبی تبیین نشده است.

وی افزود: زوایای فعالیت های مدارس شیعه با این تبیین ها، هویدا می شود. اگر این مدارس به خوبی معرفی می شدند، امروز اطلاعات بیشتری از آن مدارس داشتیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری یادآورشد: مدارس علمیه بیشترین موقوفات را دارند. موقوفات مدرسه علوی خوانسار بسیار زیاد است، ولی امروز عایدی از آن ندارند. اگر صد سال پیش موقوفات مدارس علمیه در انتشارات مختلف معرفی می شدند، بسیاری از تصرفات از بین می رفت چون جهل، مهمترین عاملی است که باعث شد که این موقوفات تصرف شوند.

وی گفت: احیای موقوفات و به مصرف واقعی رسیدن موقوفات از آثار این تبیین ها است. بسیاری معتقدند که اگر موقوفات مدارس احیا شوند حوزه به بودجه دیگری نیاز ندارد.

اسناد حوزه علمیه یادآورشد: با معرفی این مدارس، تاریخچه حوزه های علمیه تکمیل می شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری با ذکر این مطلب که بزرگان ما توجهات بسیاری در امور جزیی داشتند، اظهارکرد: از جمله اینکه نمی خواستند که آثارشان با استفاده از ظرفیت بیت المال منتشر شود. امام راحل به هیچ عنوان اجازه چنین کاری نمی دادند و به همین خاطر  نیز بسیاری از دست نوشته های علمی امام در زمان حیات ایشان  منتشر نشد.

وی گفت: علمای بزرگ همیشه آثارشان را کاملا بر اساس نیازهای آن زمان و نیازهای قطعی تدوین می کردند، زیرا حتی روی مصرف کاغذ هم حساس بودند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مختاری بیان کرد: اگر تاریخچه حوزه ها و بزرگان حوزه گفته شود، قطعا این رموز مهم نیز کشف می شود. کتاب سیمای صالحان از جمله مهمترین کتاب هایی است که در خصوص مدارس علمیه شیعه نگاشته شده است.

وی افزود: اگر تاریخچه مدارسی از جمله مدرسه الواعظین هند به خوبی نگاشته می شد، امروزه گنجینه ای ارزشمند در حوزه تبلیغ بین الملل داشتیم.

استاد حوزه علمیه قم گفت: این مدرسه در شهر لکهنوی هند واقع شده است. ۱۱۰ سال پیش این مدرسه توسط مرحوم نجم الحسن تاسیس شده است. دو نفر از علمای نجف به این مدرسه سفر کرده اند که شامل مرحوم آیت الله محمد مبارکی و شیخ عباسعلی اسلامی، بود. در این مدارس پس از تکمیل زبان های فارسی و عربی انگلیسی و اردو، علوم مختلف مذهبی از جمله فلسفه دینی و علم کلام و جدل و خطابه و حدیث و تفسیر، آموزش داده می شد و سپس این طلاب با حقوق این مدرسه به کشورهای مختلف آفریقایی و کشورهای دیگر می رفتند که این طلاب آثار بسیار زیادی در کشورهای مختلف جهان به جا گذاشتند.

وی یادآورشد: نمونه این مدارس در ایران نیز با عنوان مدارس اسلامی شکل گرفت که بیش از ۳۰۰ هزار نفر را آموزش داد.

پس از وی حجت الاسلام والمسلمین ناصرالدین انصاری قمی از اساتید تراجم و رجال حوزه نیز گفت: اصفهان در گذشته تاریخ پیشگام تاریخ و تراجم علما بوده است. از میرزا عبدالله افندی و مرحوم خوانساری و یا معلم حبیب آبادی و مرحوم سید مصلح الدین مهدوی و رحیم قاسمی تا امروز این حوزه از مهمترین شهرهای کشور در زمینه علمی بوده است.

وی افزود: کتب تالیفی توسط این اساتید امروز به عنوان مرجع و مسند مطرح هستند. آخرین کتابی که اکنون در دسترس ما است، کتاب سیمای صالحان است که در خصوص مدرسه چهارباغ است که این مدرسه بسیار فخیمی است که به عنوان یک خورشید در میان مدارس اصفهان و شیعه خودنمایی می کند.

این استاد رجال حوزه بیان کرد: تالیف این کتاب، اثر بسیار ارزشمندی است. مولف این کتاب تاریخ اصفهان را از محقق کرکی یاد کرده است که در این زمینه تاملی لازم است. محقق کرکی در دوران شاه طهماسب در قزوین زندگی می کرد که به نظر می رسد این تاریخ نیاز به تامل دارد.

وی گفت: موسس حوزه علمیه اصفهان، ملاعبدالله تستری است. البته این کتاب با این همه کار تخصصی و ویژه با این ایرادات کوچک دچار خلل نمی شود. با انبوهی از اسامی و تاریخ ها و دقت ها در این کتاب مواجه هستیم. ظاهرا پس از این کتاب، دو کتاب دیگر در تاریخ مدارس نوشته شده است که یکی از آنها تاریخ مدرسه مروی و کتاب تاریخ مدرسه فیضیه است.

وی افزود: اگر این کار در خصوص مدارس علمیه دیگر هم انجام شود بسیار نیکو است. از جمله این مدارس می توان به مدرس صدر (بازار یا خواجو) اشاره کرد که باید مورد دقت نظر بیشتری واقع شود تا محققین با اطلاعات مفید مدارس علمیه اصفهان نیز آشنا شوند.

استاد حوزه علمیه گفت: این کتاب یک گام نخستین، ولی بسیار محکم در زمینه معرفی مدارس اصفهان به شمار می رود. یکی از اشکالات این کتاب این است که از خود مدرسه عکس رنگی و شفاف گرفته نشده است.

حجت الاسلام ادهم نژاد پژوهشگر و تراجم نگار حوزه نیز در این نشست گفت: موسسه کتابشناسی شیعه موسسه پربرکتی است، ولی این موسسه باید برای هویت بخشی به جوانان کشور در راستای شناخت بیشتر بزرگان تاثیرگذار در شیعه اقدامات اساسی انجام دهد. از جمله این بزرگان می توان به آل بویه اشاره کرد.

وی اظهارکرد: متاسفانه بسیاری از مردم ما آل بویه را اصلا نمی شناسند و خدمات آنها را نمی دانند. آل بویه با شرایطی که ایجاد کردند باعث شد که بزرگان شیعه آثار خود را در قالب های مختلف بنگارند و حوزه های علمیه بزرگ جهان اسلام در این بستر شکل گرفت.

حجت الاسلام ملکی غروی یکی از اساتید حوزه علمیه نیز در ادامه بیان کرد: یکی از حوزه های علمیه شیعه که در زمینه آثار علمی مغفول مانده است حوزه علمیه قفقاز است.

وی گفت: علمای بزرگی در این حوزه ها پرورش یافته اند که در منابع خیلی روی این امر کار نشده است. در این زمینه باید روی آثار کار بیشتری انجام شود. باید تاریخ این مدارس مکتوب شود.

حجت الاسلام محسن دین پرور مدیر بنیاد نهج البلاغه نیز در این نشست بیان کرد: این کتاب، با گردآوری تاریخ شفاهی توانسته است یک منبع خاص جمع آوری کند. در منابع کتاب، به مکاتبات علمی و تلفنی نیز اشاره شده و خود این کتاب به منبع سازی شفاهی و مصاحبه ای دست زده است.

وی گفت: غربی ها در زمینه تاریخ شفاهی از ما پیشی گرفته اند و حیف است که مفاخر ما در حوزه های علمیه تشیع به فراموشی سپرده شده است. حوزه ما وظیفه دارد که در این زمینه با تشویق طلاب و پژوهشگران جوان علمای بلاد را معرفی کند. می توان با امتیازات علمی به پژوهشگران جوان، علمای بلاد را معرفی کنیم.

مولف کتاب:

حجت الاسلام باقری سیانی نویسنده این کتاب نیز در بخش دیگر این نشست گفت: جمله ای از عماد کتاب اصفهانی بیان شده مبنی بر اینکه هیچ کسی کتابی تدوین نکرد که پس از تالیف به کم و کاست اثر پی برده است. در ادامه ایشان بیان می کند که این امر نشان دهنده ضعف بشر در مقابل قرآن است.

وی افزود: سابقه درخشان حوزه علمیه اصفهان در عرصه فقه و اخلاق و اصول و تفسیر و... زبانزد است. بحارالانوار علامه مجلسی، الفصول الغرویه و... در این شهر نگاشته شده است.

حجت‌الاسلام باقری یادآورشد: نکته دیگر، غنای حوزه علمیه اصفهان است. بسیاری از علمای گذشته از حوزه های علمیه خراسانی و .... به حوزه علمیه مراجعت می کنند. بسیاری نیز از پس از هجرت به نجف و عتبات و پس از رسیدن به قلل علمی، برای تدریس به حوزه علمیه اصفهان آمدند.

وی گفت: نکته دیگر آنکه جای خالی بودن در این رابطه را حس می کردم که باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام دهیم. در گذشته اطلاعات مختصری در زبان عربی در این زمینه مخابره شده است، ولی جای این کار در شیعه خالی بود.

نویسنده کتاب سیمای صالحان تصریح کرد: آیت الله جوادی گورتانی از جمله علمایی است که از شاگردان مرحوم رحیم ارباب بود و بنده از خود ایشان که در مدرسه چهارباغ فعالیت علمی داشت اطلاعاتی را کسب کردم و در این کتاب گنجاندم.

وی افزود: شرح حال هایی که در زمینه علمای اصفهان وجود داشت معمولا در حد ۴ خط بود که در این کتاب تلاش کردیم که این اطلاعات را به صفحات بیشتر و مفیدتر بگسترانم.

حجت‌الاسلام باقری یادآورشد: این کتاب حاصل ۱۰ سال کار مستمر و ده ها مصاحبه علمی با شاگردان و اساتید و همچنین بازماندگان اساتید مرحوم این مدرسه است. به همین خاطر بسیاری از اطلاعات این کتاب بسیار بکر و نو است.

وی گفت: مدارس علمیه قم، اصفهان، تبریز، شیراز، لبنان، هند، افغانستان و...باید به خوبی معرفی شوند و خریجین این مدارس به خوبی به جامعه معرفی شوند. آنچه در این کتاب عرضه و ارایه شده است، مدارسی است که در گذشته بوده است و امروزی اثری از آن نیست . مدارس شهید اول و ثانی امروز وجود خارجی ندارند. ۱۴ مدرسه در لبنان در قرن ۱۴ پدید آمده است. یکی از کارهای بنده آن است که تنها به معرفی کسانی که دانش آموخته اند نپرداختم، بلکه به اساتید که حتی در این مدرسه سکونت داشتند هم پرداختم.

نویسنده کتاب سیمای صالحان تصریح کرد: اطلاعاتی که راجع به محل های خاص است نیز در این کتاب وجود دارد. مثلا شهر ریز یکی از مهمترین مدارس علمی خارج  اصفهان است که امروز با تغییر نام این شهر از ریز به زرّین شهر بسیاری از این اسامی نیز به فراموشی سپرده شده است.

وی افزود: یکی از این شهرها، جرقویه است که علمای بسیاری به حوزه علمیه شیعه تحویل داده شده است که در این کتاب این شهر و علمای این شهر معرفی شده اند.

حجت‌الاسلام باقری یادآورشد: اقوام روزگار به اخلاق زنده اند. در این کتاب به جایگاه اخلاق و مکاتب اخلاقی که در این حوزه وجود داشت نیز اشاره شده است. در این کتاب رموز موفقیت بزرگان نیز نگاشته شده است. انسان ها نیازمند توجه به اخلاق و درس های تربیتی بزرگان و متون دینی هستند.

وی گفت: استاد مشکات و استاد ادیب در زندگی نامه شان به نکاتی پرداختند که نشان دهنده سیره علمای صالح ما است. درس های علمی و اخلاقی دوران اتحاد لباس در تاریخ معاصر ما بسیار جالب توجه است. ذکر نام و اوصاف این بزرگان برای همه طلاب و مردم و مومنین بسیاری مهم است و آثار مهمی در زندگی آنها دارد. ملاصدرا در شرح اصول کافی یک صفحه در خصوص عالم ربانی سخن می گوید که نشان می دهد که این صفات چه تاثیری در مخاطبان آنها دارد.

نویسنده کتاب سیمای صالحان تصریح کرد: اگر کسی نگاه صرف تراجمی باشد به نکات اخلاقی که در کتاب است ایراد می گیرد. ولی شرح حال بزرگانی چون آیت الله شیخ حسن صافی، انسان ساز است و به مفیدبودن کتاب کمک می کند.

وی افزود: اگر از منظر انسان سازی به تالیف آثار نگاه شود تکلیف نقدها با این کتاب ها نیز مشخص می شود. تاثیر رفتار اساتید بر رفتار اخلاقی طلاب انکار ناپذیر است و نقش مهمی در شکل گیری شخصیت طلاب دارد.

حجت‌الاسلام باقری یادآورشد: آیت الله سیدمحمد خراسانی سبک نوینی در مدرسه چهارباغ ایجادکرد. آیت الله جوادی از بازماندگان تعهد به این سبک بودند.

وی گفت: این مدرسه زمانی بسته شد و محل بازدید توریست ها بود ولی پس از تلاش های آیت الله خراسانی این مدرسه بازگشایی می شود و به دلیل این مساله که این مدرسه بازهم مورد بازدید توریست ها قرار می گیرد آیت الله خراسانی ۳۰ طلبه خاص را برای این مدرسه در نظر گرفت و آنها را پرورش داد. یکی از این طلاب، استاد مفید است. سبک آموزشی مدرسه چهارباغ یک سبک خاص است که باید از آن در توسعه فرایند آموزشی بهره ببریم. اگر همین مسایل که برای مدارس کوچکی که در دوران های خاص در مقابل حرکت رضاخان و... انجام شد برای مردم بیان شود بسیار درس آموز خواهد بود. دوران رضاخان و آتاتورک و ملک فیصل روزهای خاصی بود که همه باهم در یک زمان هم سرکار بودند، از جمله مهمترین و سخت ترین دوران هایی است که به حوزه دین و تقیدات مذهبی و حوزه های علمیه فشار وارد شد. از اتفاقات این روزگار می توان به تخریب قبور بقیع و اتحاد شکل و جنایت گوهرشاد و کشف حجاب اشاره کرد. ولی مدارس علمیه شیعه از جمله اصفهان با تدبیر مدیران مدارس زنده ماند. روش آنها نیز آن بود که مدارس کوچک در شهرهای کوچک اطراف شهرهای بزرگ ایجاد شدند تا حساسیت حکومت را بر نیانگیزد. مدرسه نیاور و صدر و... در کنار مدارس کوچکی چون شهرضا و نجف آباد و زرین شهر، نیز شکل گرفتند که به حیات مدارس علمیه کمک بنیادی کردند.

نویسنده کتاب سیمای صالحان تصریح کرد: شهدای مدارس چهارباغ اصفهان نگین های درخشان این مدرسه هستند که از جمله مهمترین آنها شهید آیت الله صدوقی بود.